Uitvoeringsprogramma 'Samen Denken Samen Doen'
Dit uitvoeringsprogramma is in een breed proces met inwoners en professionals opgesteld en begin 2018 vastgesteld. Het programma vormt het kader waarin veel nieuwe initiatieven en projecten zijn opgestart, zoals:
- de opstart van de dorpskamer;
- het mantelzorgsteunpunt;
- de inzet van het Preventie Platform Jeugd.
Het uitvoeringsprogramma Samen Denken Samen Doen is in uitvoering vanaf 2018. In 2021 is het plan grotendeels geëvalueerd. Daarbij is ook aan de orde gekomen welke projecten worden gecontinueerd. Dit wordt ter besluitvorming voorgelegd aan de raad. Bij de opstelling van deze perspectiefnota heeft deze besluitvorming nog niet plaatsgevonden.
Veranderend zorglandschap
Het programma Zorg voor wie dat nodig heeft is erop gericht om te werken vanuit de bedoeling en in te zetten op preventie, normaliseren en de-medicaliseren. Om zo maatschappelijke effecten in het sociaal domein te realiseren. De urgentie voor deze manier van werken komt onder meer naar voren in het onderzoek dat we hebben uit laten voeren om de demografische ontwikkelingen te koppelen aan het verwachte zorggebruik op het gebied van de Wmo. Willen we zorg kunnen blijven bieden aan inwoners die dat nodig hebben, dan moet het dus anders. Daarom bereiden we ons voor op een veranderend zorglandschap.
Sturen in het sociaal domein
In 2018 werd ook duidelijk dat er grote tekorten zijn op het sociaal domein in de maatwerkvoorzieningen Wmo en Jeugd. Deze tekorten maken de urgentie om te komen tot een transformatie in het sociaal domein nog groter. Daarom is de inzet binnen het programma ‘Zorg voor wie dat nodig heeft’ vooral gericht op de sturing vanuit de transformatie. Dit doen we op twee manieren:
- door projecten en acties (voor een groot deel afkomstig uit het uitvoeringsprogramma) en
- door te sturen als onderdeel van het reguliere werk.
Sturen als onderdeel van het reguliere werk is in 2019 gestart in het project doorontwikkeling Voormekaar. Vanuit daar zijn we in 2020 en 2021 verder aan de slag gegaan om te komen tot een robuuste toegang. Met formatie die toereikend is voor de gewenste werkwijze van Voormekaar en met een duidelijk kader waarbinnen de professionals hun werk kunnen uitvoeren. Dit alles is gebundeld in het plan Sturen in het sociaal domein.
Ombuigingen in het Sociaal Domein
Anders dan bij de andere programma’s zijn de ombuigingen in het sociaal domein niet opgenomen in de perspectiefnota. Omdat de taakstelling in het sociaal domein zo fors is, hebben we gekozen voor een gefundeerde, samenhangende en meerjarige aanpak in de Perspectiefnota 2021. Daarnaast gaat het om oplossingen voor de taakstelling van posten waarvoor een open-einde-regeling geldt. Samenvattend richten we ons op de volgende besparing:
| Omschrijving | Besparing 2020 | Besparing 2021 | Besparing 2022 | Besparing 2023 | Besparing 2024 |
| Projecten en acties | 427.000 | 835.000 | 1.054.000 | 1.054.000 | 1.054.000 |
| Actieve casusregie | 0 | 750.000 | 1.500.000 | 1.500.000 | 1.500.000 |
| Totaal | 427.000 | 1.585.000 | 2.554.000 | 2.554.000 | 2.554.000 |
Andere ontwikkelingen
In het programma ‘Zorg voor wie dat nodig heeft’ zijn hiernaast een aantal andere ontwikkelingen. In veel gevallen zijn de financiële effecten hiervan nog niet bekend, maar is onze inschatting dat de impact hiervan groot is. Daarom lichten we deze ontwikkelingen hier toe.
1. Regionale inkoop
Op dit moment loopt het proces in de regio Sociaal Domein Achterhoek om te komen tot nieuwe inkoopafspraken met aanbieders vanaf 2022. De historische omvang van de diensten die we voor onze gemeente op deze manier inkopen bedraagt rond de € 12 miljoen voor ruim 2.100 inwoners per jaar voor jeugdzorg en Wmo-begeleiding (inclusief persoonlijke verzorging en kort verblijf). De nieuwe manier van inkoop verandert de samenwerking met zorgaanbieders en de wijze van bekostiging, waardoor we een besparing verwachten. De omvang van deze besparing is in het kader van Doorpakken Sturen in het sociaal domein reeds opgenomen in de meerjarenbegroting. De uitkomst van het inkoopproces is afhankelijk van de inschrijvingen en afspraken die met zorgaanbieders gemaakt worden. Dit zal pas in het najaar bekend zijn. Voorlopig houden wij daarom vast aan de inschatting die we eerder bij Sturen in het sociaal domein hebben gemaakt.
2. Inkoop en decentralisatie Beschermd wonen
Op dit moment is gemeente Doetinchem als centrumgemeente verantwoordelijk voor Beschermd wonen in de hele regio. Zij ontvangt de rijksmiddelen en betaalt ook de kosten. Per 1 januari 2022 wordt gestart met de doordecentralisatie, vanaf dat moment gaan alle gemeenten zich inzetten voor de betreffende inwoners. En vanaf 1 januari 2023 komt er een nieuwe financiële verdeling van de gelden over de gemeenten. Naast deze ontwikkeling vanuit het Rijk, vindt tegelijk met de rest van de regionale inkoop momenteel ook de inkoop plaats van de diensten die vallen onder Beschermd wonen. Het financiële effect van dit hele proces (doordecentralisatie, verandering toegang, aanpassing rijksbekostiging, nieuwe inkoop) is op dit moment nog niet bekend.
3. Wijziging woonplaatsbeginsel jeugdwet
Het woonplaatsbeginsel in de Jeugdwet bepaalt welke gemeente verantwoordelijk is voor de jeugdhulp, inclusief de kosten. Op dit moment is het woonplaatsbeginsel gebaseerd op de woonplaats van de gezagsdrager van een jeugdige. Bij verblijfzorg kan dit bijvoorbeeld de instelling zijn waar de jeugdige verblijft. Dit betekent dat de gemeente waar die instelling gevestigd is, verantwoordelijk is. Ook als de jeugdige uit een andere gemeente afkomstig is. Vanaf 2022 wordt dit anders. Dan is de woonplaats waar de jeugdige staat ingeschreven op het moment van de zorgvraag, bepalend. Deze verandering wordt ingevoerd met terugwerkende kracht. Elke gemeente zal aan de hand van de Basis Registratie Personen nagaan welke jeugdigen die nu onder haar verantwoordelijkheid vallen, moeten worden overgedragen aan een andere gemeente. En welke jeugdigen vanuit andere gemeenten aan haar worden overgedragen. Het is de bedoeling dat gemeenten dit vóór 1 juli 2021 in beeld hebben gebracht.
Op basis van een voorlopige simulatie van het CBS over het jaar 2019 gaat het voor Berkelland per saldo om 35 kinderen die nu voor rekening van onze gemeente komen, maar vanaf 2022 niet meer. Het financieel effect hiervan is pas duidelijk als dit hele proces is afgerond, maar omdat het vaak om verblijfzorg gaat, kan het financieel effect aanzienlijk zijn. Dit heeft mede effect op de omvang van de regionale inkoop. Voorts is op dit moment nog niet duidelijk welke consequenties deze aanpassing heeft voor de rijksvergoeding.
4. Abonnementstarief Wmo
De invoering van het abonnementstarief in de Wmo (vanaf 1 januari 2019) heeft aantoonbaar geleid tot een aanzuigende werking, vooral bij huishoudelijke hulp. Wij zien dit ook direct terug in onze cijfers. Het aantal inwoners dat gebruik maakt van huishoudelijke hulp/ondersteuning thuis is in 2019 met meer dan 33% gestegen en in 2020 nogmaals met 10%; de kosten stegen in 2019 met 30% (meer dan € 1,1 miljoen) en in 2020 met ruim 4%. De gemeenten zijn hiervoor tot op heden niet voldoende gecompenseerd. Het vormt een belangrijke oorzaak van ons tekort in het sociaal domein.
Enkele partijen hebben in hun verkiezingsprogramma voor de Tweede Kamer gepleit voor het afschaffen van het abonnementstarief. Het hangt af van de kabinetsformatie welke keuzes hierin worden gemaakt. Een wijziging van de huidige systematiek kan aanzienlijke (positieve) financiële gevolgen hebben.
5. Jeugdzorg
Eind 2020 concludeerde onderzoeksbureau AEF, in opdracht van het Rijk en de VNG, dat gemeenten tot € 1,8 miljard (structureel) meer uitgeven aan jeugdzorg dan ze aan rijksvergoeding ontvangen. Naar aanleiding van dit onderzoek heeft een stuurgroep met vertegenwoordigers van de VNG en verschillende ministeries maatregelen uitgewerkt met het doel de uitgaven aan de jeugdzorg te beperken en het stelsel beheersbaarder te maken. Voor 2021 heeft het kabinet incidenteel extra middelen beschikbaar gesteld. Maar of en in welke mate dit voor de jaren daarna ook geldt, is op dit moment niet te zeggen. Het is aan het nieuwe kabinet om te besluiten over de fundamentele aanpassingen die nodig zijn, deze door te voeren en te bezien welke middelen gemeenten hiervoor structureel nodig hebben. Het zou ook kunnen dat maatregelen worden getroffen die leiden tot verlaging van de kosten, zoals een beperking van de reikwijdte van de jeugdwet.
6. Kosten en compensatie voogdij en 18+
Binnen de rijksvergoeding ontvangen gemeenten een specifiek budget voor kinderen met een voogdijmaatregel en 18+’ers. Indien gemeenten voor deze doelgroepen geld tekort komen, kunnen zij -onder voorwaarden- aanspraak maken op een separate compensatieregeling. Deze compensatie wordt volgens de t-2 systematiek toegekend, dus 2 jaar later dan het jaar waarin de kosten zijn gemaakt. Over 2019 hebben wij gebruik gemaakt van deze compensatieregeling, waardoor voor het jaar 2021 circa € 380.000 als extra jeugdzorgbudget aan ons is toegekend. Door de wijziging van het woonplaatsbeginsel per 2022, vervalt deze compensatieregeling. Dit betekent dat wij voor het jaar 2020 hier geen aanspraak meer op kunnen maken.
In plaats daarvan is een nieuwe compensatieregeling ingevoerd voor gemeenten die in 2020 en 2021 te maken hebben (gehad) met een aanzienlijke stijging van de kosten voor voogdij en 18+. Het is nu nog niet bekend of wij hiervoor in aanmerking komen.
7. Impact van corona
Het jaar 2020 stond grotendeels in het teken van corona. Door diverse compensatieregelingen voor zorgaanbieders is (zeker in financieel opzicht) niet zichtbaar geworden dat gedurende langere tijd bepaalde zorg niet (of op een andere manier) geleverd is. Hierdoor is het lastig om autonome ontwikkelingen als de zorgvraag in 2020 goed te kunnen duiden en als maatstaf te hanteren voor de toekomst. Dit effect wordt versterkt doordat onduidelijk is welk effect corona en de lockdown(s) hebben (gehad) op de (mentale) gezondheid van onze inwoners en wat dit doet voor de toekomstige zorgvraag. Tot slot hebben diverse maatregelen uit Doorpakken Sturen in het sociaal domein door corona vertraging opgelopen. Het is nog te vroeg om te bezien welke impact dit al dan niet heeft voor 2022 en daarna.
Afsluitend
De hierboven aangegeven ontwikkelingen kunnen, zeker in samenhang, grote financiële effecten hebben, maar zijn tegelijkertijd omgeven met grote onzekerheden. Het is hierdoor op dit moment niet goed mogelijk de PPN hierop financieel aan te passen. Mocht dit vóór het opstellen van de begroting 2022 wel kunnen, dan zullen wij u hierover uiteraard informeren en de benodigde aanpassingen doorvoeren.