Een toekomstbestendig sociaal domein

• Een toekomstbestendig sociaal domein: dat is waar we in Berkelland voor staan. We willen dat onze inwoners zo lang, zo vitaal en zo actief als mogelijk mee kunnen doen en zelf regie voeren. We willen dat onze jongeren veilig en ‘zo thuis mogelijk’ kunnen opgroeien en zich kunnen ontwikkelen tot zelfstandige volwassenen. We gaan voor de effectiefst mogelijke hulp en ondersteuning en voor zo min mogelijk kosten. Dit doen we vanuit een doorontwikkeling naar inclusief beleid waarbij problemen of hulpvragen niet gekoppeld worden aan specifieke groepen. We zijn ons er wel van bewust dat we door de openeinderegelingen hier zelf beperkte invloed op hebben. 
  De huidige uitgangspunten in het sociaal domein blijven onverminderd van kracht: positieve gezondheid, normaliseren, de-medicaliseren. Ook is ons beleid gericht op het versterken van de sociale basis, voorliggende voorzieningen en welzijn en preventie. Deze zijn leidend in de transformatie van het sociaal domein: in het anders denken en doen als het gaat om het bieden van hulp en ondersteuning. In onze visie blijft centraal staan dat we hulp en ondersteuning bieden aan wie dat nodig heeft. Dat doen we binnen de beschikbare middelen en met de beschikbare menskracht. Dit is leidend in de opgave om hulp en ondersteuning nu en in de toekomst betaalbaar en beschikbaar te houden. 
• We hebben in april de Sturingsagenda 2025 vastgesteld op basis van de notitie Sturing die in december 2024 naar de Raad is gestuurd. Hierin staan 17 maatregelen opgenomen die allemaal bijdragen aan het zo beheersbaar mogelijk houden van de kosten in het sociaal domein. Hierin zitten bijv. actieve casusregie van Voormekaar, hulpmiddelenpool wmo hulpmiddelen, herstelgerichte ondersteuning, herijking welzijnstalken, de Dorpskamer, POH's en samenwerking met onderwijs. We hebben aan de Sturingsagenda een halfjaarlijkse monitor gekoppeld.
• Vanaf 1-1-2026 implementeren we de nieuwe inkoop Jeugd, wonen en Wmo. In 2025 bereiden we dit voor. Per 2026 werken we met een p x q-systematiek in plaats van met plekprijzen in de regionale inkoop.
• In het programma zijn hiernaast een aantal andere ontwikkelingen.  We houden vanaf 2027 rekening met de invoering van de inkomensafhankelijke bijdrage Wmo (mits de verwachte invoeringsdatum 1 januari 2027 door het Rijk gehaald wordt), alsook de decentralisatie van Beschermd wonen. Daarnaast speelt de verplichte implementatie van de Hervormingsagenda Jeugd (HVA). Het Rijk verwacht dat regio's via een solide governance samenwerken in Jeugd, beschermd wonen en Wmo. Dit doen wij via de governance sociaal domein Achterhoek. het Rijk verwacht daarnaast dat we sterke sociale teams implementeren waarin zo veel als mogelijk lichte hulp voor jeugdigen en gezinnen is geregeld teneinde individuele maatwerkvoorzieningen te verminderen. Vanaf 2028 boekt het Rijk daarvoor een bezuiniging in. We zijn bezig met de voorbereiding hiervan. Veel maatregelen die nodig zijn voor de HVA overlappen met de Sturingsagenda, maar ook bijvoorbeeld de herijking van de welzijnstaken is hiervoor van belang.

Omschrijving (toelichting)

WMO/Jeugd uitgavenbeperkende maatregelen
De afgelopen jaren zijn de uitgaven voor WMO/Jeugd meer gestegen dan op basis van onze loon/prijs indexen en demografische ontwikkelingen verwacht werd. Voor het voorkomen van het opnieuw verslechteren van ons begrotingsperspectief is het belangrijk dat deze ontwikkeling wordt omgebogen. Of zoals het in ons begrotingsprogramma Een toekomstbestendig sociaal domein wordt verwoord: “Ondersteuning bieden aan inwoners die dit nodig hebben én een financieel evenwicht bereiken in het sociaal domein: dat is waar we in Berkelland voor staan.” Ondanks dat de betreffende uitgaven in de basis een “open einde” karakter hebben kunnen ze wel beïnvloed worden. We gebruiken hiervoor maatregelen uit de Sturingsagenda. Het effect van deze maatregelen is moeilijk in te schatten en ook afhankelijk van andere variabelen, zoals het rijksbeleid (invoeren van een inkomensafhankelijke bijdrage), schaarste van personeel in de zorg en bijv. de nieuwe regionale inkoop met ingang van 1 januari 2026. Deze sturingsmaatregel is geen wijziging van beleid die in financiële uitkomsten is te vervatten maar een inspanning om de zorg daar te brengen waar deze het meest noodzakelijk is. Daarbij passen we stelregel toe, zo kort zo licht en zo passend mogelijk. 

Omdat we de afzonderlijke effecten van onze inspanning op de uitgaven in het sociaal domein, waaronder onze sturingsmaatregelen, niet goed te becijferen zijn boeken we hier geen bedrag voor in. Wel verwachten we effecten van deze maatregelen die we in ieder half jaar via de monitoring in beeld gaan brengen.

 
Ruimte in diverse subsidiebudgetten WMO/Jeugd
Een aantal subsidiebudgetten kan naar beneden worden bijgesteld, omdat ze niet volledig worden benut. Dit is feitelijk het toepassen van de stofkammethode. Enkele in het oog springende onderwerpen zijn: 
-    De niet bestede middelen voor de lokale inclusieagenda (dit ontstaat doordat we de maatregelen ter bevordering van inclusie zoveel mogelijk integraal toepassen); 
-    Budget voor tolken en begeleiding binnen het sociaal domein. Hiervan worden de lasten nu veelal gedragen binnen het speerpunt inburgering; 
-    Begrotingsposten voor uitvoering met betrekking tot het mantelzorgcompliment en het vrijwilligersknooppunt. De lasten voor uitvoering zijn met ingang van 2024 opgenomen onder bedrijfsvoering. 
-    Daarnaast hebben we alle begrotingsposten die geen betrekking hebben op zorg in natura of PGB (dus subsidies en overige bijdragen) tegen het licht gehouden met als resultaat een optelsom van relatief kleine bedragen die gezamenlijk tot een bezuiniging optellen. Bijvoorbeeld subsidies gemeenschappelijke regelingen en kosten die met uitvoering van de Wmo en jeugdhulp gepaard gaan.

WMO/Jeugd/volledige inkomsten stelpost
In de afgelopen periode hebben gemeenten via de VNG aangegeven bij het rijk dat er vanuit het rijk te weinig financiele middelen beschikbaar worden gesteld voor de uitvoering van de Jeugdwet. Dit is bevestigd door een “Commissie van Wijzen”, die speciaal hiervoor in het leven is geroepen door het rijk. Het rijk heeft hierop gereageerd door een aantal maatregelen aan te kondigen die zouden moeten leiden tot lagere jeugdzorgkosten, waardoor het rijk geen aanvullende middelen beschikbaar hoeft te stellen. Een daarvan is de hervormingsagenda. Er blijven nog tekorten over waarvoor het rijk nog geen passende maatregelen beschikbaar heeft. Inmiddels heeft ook de huidige regering aangekondigd dat het deel in het tekort naast het aandeel van de hervormingsagenda zal worden toegevoegd aan de algemene uitkering.  

In de brief van 21 juni 2024 van de provincie Gelderland wordt aangegeven wat gemeenten op dit moment mogen inboeken in het kader van de Hervormingsagenda Jeugd en de uitkomst van de Commissie van Wijzen. In fase 1 hebben we hier € 600.000 voor ingeboekt. Met de septembercirculaire 2024 is recent € 1,2 miljoen extra structureel aan de gemeente Berkelland toegekend ter dekking van de kosten voor de Jeugdwet i.k.v. de landelijk teruggedraaide bezuiniging van € 511 miljoen. Voor fase 2 resteert nu nog de inschatting van het Berkellandse deel van het resterende tekort. Mede omdat we de opbrengsten van de maatregelen op de uitgavenkant WMO/Jeugd PM hebben geraamd zoeken we op dit punt voor fase 2 de grens op.

Excel-tabel

Volume ontwikkeling Wmo en Jeugd

De normale werkwijze is om de bedragen voor de perspectiefnota 2026 te baseren op de lasten T-2 (in dit geval 2024) waarbij te voorspellen wijzigingen worden meegenomen.
Met ingang van 2026 is er sprake van een ander inkoopregime ten aanzien van het sociaal domein. We gaan volledig terug naar PxQ:
-    Plekprijzen worden weer tarieven,
-    Doorlooptijden worden te declareren uren,
-    Er is geen sprake meer van regio brede afrekening en verrekening.

Daarnaast zien we meer toe op zorgaanbieders, o.a. via de uitgebreide formatie toezicht en handhaving in de regio.

Dit alles maakt dat de manier van ramen voor de perspectiefnota 2026 niet meer adequaat is. Op basis van de nieuwe vastgestelde tarieven (P) en historische gegevens over het zorggebruik (Q) Is voor de perspectiefnota 2026 het zorgvolume bepaald.

Voor wat betreft het volume zijn verschillende jaren als uitgangspunt gekozen (2021 en 2022 de eerste helft) en de uitkomsten ter controle vergeleken met berekeningen uit het Sociaal Domein Achterhoek.
Voor de tarieven (P) is met betrekking tot de perspectiefnota gekozen voor het tariefjaar 2024. Dit omdat indexering geen onderwerp is als het gaat om autonome ontwikkelingen voor de perspectiefnota.

De nieuwe manier van bepaling van het zorgvolume levert een voordelig beeld op ten opzichte van de rekeningcijfers van 2024 en de begroting 2025. Dit zou normaal gesproken ook tot uiting gekomen zijn in de perspectiefnota. We hebben er echter voor gekozen de bestaande taakstelling binnen de Wmo ( € 888.000) in te vullen met de berekende besparingen op de zorg in natura voor de Wmo.

Inkomens en vermogensafhankelijke eigen bijdrage Wmo

Vanaf 2027 wordt het mogelijk om een inkomensafhankelijke bijdrage te vragen voor de Wmo. Dit levert naar verwachting extra inkomsten op of leidt tot een afname van de lasten. Hiervoor boeken we vanaf 2027 € 900.000 euro in.

GGD

Op basis van de begroting van de GGD stijgen de lasten met € 44.000. Dit zit in de stijging van het aantal clienten en verschillen in de indexeringspercentages. 

Yunio

Voor Yunio Voorzorg is in 2025 en 2026 een incidentele dekking uit GALA gelden. Dit willen we vanaf 2027 structureel voortzetten. Yunio Thuisbegeleiding is op dit moment nog niet structureel geregeld..

Integrale Vroeg Hulp (IVH) Trajecten 

We zien een uitbreiding van het aantal Integrale Vroeg Hulp trajecten. De 6 trajecten die waren voorzien zijn vol en er zijn meer aanvragen. We breiden daarom uit naar 13 trajecten.

Leerplicht

De kwalificatieplicht, vastgelegd in Artikel 5a van de Leerplichtwet, verplicht gemeenten tot toezicht op jongeren tussen 16 en 18 jaar, zodat zij onderwijs volgen en een startkwalificatie behalen. De uitvoering van de kwalificatieplicht binnen het mbo, nader te noemen leerplicht mbo, is bij LerenWerkt belegd. Tot op heden werden de kosten betreft de leerplicht mbo door LerenWerkt gefinancierd vanuit de regionale RMC (Doorstroom)middelen. Het ministerie van OC&W heeft echter aan de Doorstroompuntregio’s gecommuniceerd dat de inzet van de leerplicht mbo niet uit de regionale RMC (Doorstroom) middelen bekostigd mag worden. Het ministerie van OC&W geeft aan dat de financiering van de leerplicht mbo opgenomen is in het gemeentefonds. Deze gelden zitten al in de algemene uitkering en dienen daarom volgens OC&W gebruikt te worden voor de bekostiging van leerplicht mbo. Per 2026 dient daarom de financiering van de leerplicht mbo opgenomen te zijn in de gemeentelijke begroting. Voor de gemeente Berkelland betreft dit een bedrag van € 51.000. 

Per januari 2026 treden de nieuwe afspraken in werking die voortkomen uit de herijking van de regionale samenwerking op het gebied van leerplicht. Een belangrijke (recente) wijziging daarbij is dat de wettelijk verplichte boa-taken in het kader van de Leerplichtwet voortaan lokaal moeten worden uitgevoerd. Dit betekent dat er een extra wettelijke taak bij de leerplichtambtenaren van Berkelland komt te liggen.

Om deze taak uit te kunnen voeren, is het noodzakelijk het contract van één van de leerplichtambtenaren uit te breiden met 4 uur per week. De geschatte kosten hiervan, inclusief overhead en werkgeverslasten, bedragen circa € 14.000 per jaar.

Tactus

In 2024 is de inzet van Tactus uitgebreid van 20 naar 24 uur. Deze uitbreiding kost € 15.000 en ligt contractueel vast tot 2026. Er is meer vraag naar hulp bij verslaving vanuit de samenwerkende partners zorg en veiligheid.

Bureau Halt

De bijdrage die Bureau Halt de afgelopen jaren vroeg van de gemeente lag onder de kostprijs. Dit was mogelijk doordat Bureau Halt ook andere subsidies kreeg. Door het wegvallen van die subsidies wordt een hogere bijdrage van de gemeente gevraagd. Het gaat om een verhoging van € 3.000.

Opvang ontheemde Oekrainers

De rijksbijdrage per Oekrainer wordt verlaagd van 61 naar 44 euro per dag. Dit levert een tekort op gezien de actuele kosten die we maken in de Oekraine-opvang. We hebben nog een reserve in 2025, maar deze zal waarschijnlijk onvoldoende voor meerdere jaren op rij. We kunnen hier vooralsbog geen bedrag aan koppelen.

Omschrijving (toelichting)

Dorpskamers

De Dorpskamers zijn als experiment opgezet met tijdelijke dekking. Inmiddels zijn de Dorpskamers al 5 jaar een onderdeel van de samenleving en vangen ze vele mensen op via hun laagdrempelige inloop met professionele begeleiding. Zij hebben hun waarde bewezen als laagdrempelig alternatief voor (dure) individuele maatwerkvoorzieningen m.n. in de Wmo. Vanaf 2026 is er geen dekking meer beschikbaar en daarmee komen de dorpskamers te vervallen. We willen de dorpskamers graag doorzetten. Hiervoor is € 185.000 nodig.

Excel-tabel